ادراک نوجوانان از عوامل مخاطره‌آمیز و محافظت کننده سوء مصرف مواد: تحلیل محتوای هدایت شده با رویکرد مدل اکولوژیک (SEM)

مقدمه: سوء مصرف مواد مخدر، تهدیدی جدی برای سلامت جوامع می‌باشد که در گروه‌های سنی پایین‌تر در حال افزایش است. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که بیشتر نوجوانان مصرف مواد را در سنین 13-12 سالگی شروع می‌کنند. هدف از انجام پژوهش حاضر، تبیین ادارک نوجوانان از عوامل مخاطره‌آمیز و محافظت ‌کننده سوء مصرف مواد با استفاده از رویکرد اکولوژیک (The Social Ecological Model یا SEM) بود. روش‌: این تحقیق از نوع کیفی بود که به روش تحلیل محتوا انجام گرفت. شرکت کنندگان مطالعه را 38 نفر از دانش‌آموزان دختر (22 نفر) و پسر (16 نفر) مدارس شهر اصفهان که در پایه سوم دوره متوسطه اول مشغول به تحصیل بودند، تشکیل داد. نمونه‌ها به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. داده‌ها از طریق مصاحبه جمع‌آوری گردید و تجزیه و تحلیل شد. یافته‌ها: چهار طبقه اصلی در سطوح فردی، بین فردی، سازمانی و اجتماعی و سیاست‌های عمومی (سیاست‌گذار‌ی‌ها) با استفاده از رویکرد SEM به تفکیک عوامل مخاطره‌آمیز و محافظت کننده استخراج گردید. شرکت کنندگان اعتقاد داشتند که عوامل مخاطره‌آمیز برای اعتیاد نوجوانان در سطح فردی شامل عدم آگاهی نسبت به مضرات مواد مخدر و نداشتن مهارت‌های زندگی و در سطح بین فردی نیز شامل نقش خانواده و اهمیت ندادن خانواده به شعایر مذهبی بود. در سطح سازمانی و اجتماعی به دسترسی به اینترنت و ماهواره بدون نظارت والدین و در سطح سیاست‌های عمومی به ورود مواد مخدر به کشور اشاره شد. عوامل محافظت کننده در سطح فردی عبارت از آگاهی نوجوان در رابطه با مضرات مواد مخدر و داشتن مهارت‌های زندگی و در سطح بین فردی شامل نقش تأثیرگذار خانواده و تقویت شعایر مذهبی بود. در سطح سازمانی و اجتماعی، اختصاص یک درس از دروس به این مقوله و در سطح سیاست‌های عمومی نیز بررسی علل و عوامل اعتیاد و ایجاد فعالیت‌های تفریحی جایگزین عنوان گردید.  نتیجه‎گیری: در مطالعه حاضر عوامل مخاطره‌آمیز و محافظت ‌کننده سوء مصرف مواد در نوجوانان در چهار سطح متمایز شد که لازم است در طراحی و اجرای برنامه‌های مداخله‌ای پیشگیرانه مد نظر قرار گیرد.